ΘΕΩΡΙΑ Δ ΛΥΚΕΙΟΥ 1

 

ΠΕΙΘΩ

 

Ορισμός: Ονομάζεται η ικανότητα μετάδοσης των απόψεών μας με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνουν αποδεκτές από τον αποδέκτη μας ή να τον παρωθήσουν σε μορφές ενέργειας και συμπεριφοράς σύμφωνα με τις επιδιώξεις μας.

 

Τρόποι πειθούς: α)επίκληση στη λογική, β)επίκληση στο συναίσθημα, γ)επίκληση στο ήθος του πομπού (του δέκτη, του αντιπάλου) και δ)επίκληση στην αυθεντία.

 

 

Α. Επίκληση στη λογική

 

Επιστρατεύουμε ως μέσα τα επιχειρήματα και τα τεκμήρια.

Ø  Επιχείρημα: κάθε λογικός συλλογισμός ή μια σειρά συλλογισμών που παρουσιάζεται για τη στήριξη ή την ανατροπή μιας θέσεως και καταλήγει σε αιτιολογημένο συμπέρασμα. Το επιχείρημα αποτελείται από λογικές προτάσεις σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης, μια σειρά λογικών προτάσεων/ κρίσεων με την εξής δομή:

             Μία ή περισσότερες προτάσεις, οι προκείμενες, λειτουργούν ως βάση για την αποδοχή μιας άλλης    

              πρότασης, η οποία ακολουθεί λογικά τις προκείμενες, το συμπέρασμα.

 

Ø  Τεκμήρια: συγκεκριμένα στοιχεία που χρησιμοποιούνται από τον πομπό για να υποστηρίξει τα επιχειρήματά του. Τα στοιχεία μπορεί να είναι παραδείγματα, αλήθειες, γεγονότα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία, δεδομένα επιστημονικής έρευνας κ.λ.π.

 

Ø  Συλλογισμός: η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώνει ένα επιχείρημα.

 

 

 

·        Είδη συλλογισμών

 

1. Με κριτήριο τη διανοητική πορεία συναγωγής του συμπεράσματος:

α) Παραγωγικός: Ξεκινά από μια γενική και αφηρημένη θέση και καταλήγει σε ένα συγκεκριμένο και ειδικό συμπέρασμα.

Π.χ. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτα σώματα.

        Η γη είναι πλανήτης.

        Άρα, η γη είναι ετερόφωτο σώμα.

 

β) Επαγωγικός: Ξεκινά από μια ειδική και συγκεκριμένη θέση και καταλήγει σε ένα γενικό συμπέρασμα.

Π.χ. Το λιοντάρι, ο πάνθηρας, η τίγρη είναι αιλουροειδή.

        Το λιοντάρι, ο πάνθηρας, η τίγρη είναι τετράποδα.

        Άρα, τα αιλουροειδή είναι τετράποδα.

 

γ) Αναλογικός: Εκκινεί από μια ειδική διαπίστωση, για να καταλήξει σε μια, επίσης, ειδική διαπίστωση.

Π. χ.  Ο Α είναι ευέξαπτος και γι’ αυτό έχει δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις.

         Ο Β είναι κι αυτός ευέξαπτος.

         Άρα, και ο Β έχει (πιθανώς) δυσκολίες στις διαπροσωπικές του σχέσεις.

 

2. Με κριτήριο το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες:

α) Κατηγορικός: Ονομάζεται ο συλλογισμός που οι προκείμενές του είναι κατηγορικές προτάσεις.

Π. χ. Τα μέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία.

         Ο χρυσός είναι μέταλλο.

         Άρα, ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο.

 

β) Υποθετικός: Ονομάζεται ο συλλογισμός του οποίου η  μία ή και οι δύο προκείμενες είναι υποθετικές προτάσεις.

Π. χ. Αν υπάρχει άπνοια, η θάλασσα είναι ακύμαντη.

        Υπάρχει άπνοια.

        Άρα, η θάλασσα είναι ακύμαντη.  

 

γ) Διαζευκτικός: Ονομάζεται ο συλλογισμός στον οποίο μία, έστω, προκείμενή του είναι διαζευκτική πρόταση.

Π. χ. Οι μαθητές Λυκείου φοιτούν είτε στο Ενιαίο Λύκειο είτε στα ΤΕΕ.

         Η Μαρία, μαθήτρια Λυκείου, δε φοιτά στα ΤΕΕ.

         Άρα, η Μαρία είναι μαθήτρια του Ενιαίου Λυκείου.

 

 

 

·        Εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα ενός επιχειρήματος

 

α) Έγκυρος (ως προς τη μορφή) είναι ένας συλλογισμός, όταν οι προκείμενες οδηγούν  με  λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.

β) Αληθής (ως προς το περιεχόμενο) λέγεται ο συλλογισμός, όταν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

γ) Ορθός λέγεται ο συλλογισμός, που είναι συγχρόνως έγκυρος και οι προκείμενές του αληθείς.

 

Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα, λέγεται απόδειξη.

 

Παραλογικός λέγεται ο συλλογισμός που:

-είναι άκυρος ή

-αν και εξωτερικά μοιάζει να είναι έγκυρος, τηρείται δηλαδή η λογική σύνδεση προκειμένων και συμπεράσματος,  εντούτοις το εξαγόμενο συμπέρασμα συγκρούεται με την πραγματικότητα.

-Αν μάλιστα ο παραλογισμός δεν οφείλεται σε λογικό σφάλμα, αλλά σε σκόπιμη προσπάθεια εξαπάτησης του δέκτη από τον πομπό, τότε τον ονομάζουμε σόφισμα.

 

 

 

·        Αξιολόγηση του επιχειρήματος

 

Ένα επιχείρημα έχει αποδεικτική ισχύ, δηλαδή είναι απόδειξη, όταν :

α) είναι αληθές (ως προς το περιεχόμενό του) και

β) είναι έγκυρο (ως προς τη μορφή του) ή, αλλιώς, όταν οι προκείμενές του είναι αληθείς και το συμπέρασμά του απορρέει από αυτές με λογική αναγκαιότητα.

 

Στην αξιολόγηση ενός επιχειρήματος πρέπει να διακρίνουμε αν:

ü  στις προκείμενές του διατυπώνονται γενικά αποδεκτές αλήθειες (π. χ. η γη είναι σφαιρική) ή

ü  αν είναι προσωπικές γνώμες (π.χ. Η πολιτική είναι υπεύθυνη για την καταστροφή του περιβάλλοντος).

 

o   Ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες δεν έχει αποδεικτική ισχύ.

 

o   Στους υποθετικούς συλλογισμούς το συμπέρασμα δεν είναι βέβαιο, αν οφείλεται σε πολλές αιτίες, τις οποίες δεν περιλαμβάνει η υποθετική προκείμενη.

 

 

 

 

 

 

Τρόποι ανάπτυξης επαγωγικού συλλογισμού

 

α) Συλλογισμός με γενίκευση: η γενίκευση κρίνεται επιτρεπτή, αν τεκμηριώνεται από επαρκή στοιχεία, αλλά επισφαλής και βεβιασμένη, αν τα στοιχεία είναι ανεπαρκή.

 

β) Συλλογισμός με αίτιο – αποτέλεσμα:

o   Η αιτιώδης σχέση υφίσταται, αν τα δεδομένα συνδέονται όντως λογικά (ως αίτιο -  αποτέλεσμα) και όχι χρονολογικά (τι προηγήθηκε και τι ακολούθησε).

o   Είναι λάθος να προβάλλεται ως μοναδική μία από τις πολλές αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα.

o   Η αιτιώδης σχέση είναι ισχυρή, όταν, για να προκύψει το αποτέλεσμα, η αιτία είναι συγχρόνως αναγκαία,  δηλαδή το αποτέλεσμα δεν μπορεί να προκύψει χωρίς αυτή, και επαρκής, δηλαδή αρκεί αυτή μόνο για να προκύψει το αποτέλεσμα.

o   Αν η αιτία είναι αναγκαία αλλά όχι επαρκής, ή επαρκής αλλά όχι αναγκαία, τότε ο συλλογισμός μας είναι αδύναμος λογικά.

 

γ) Συλλογισμός με αναλογία:

o   Η μεταφορική αναλογία πρέπει να έχει ίση αποδεικτική ισχύ με ένα λογικό επιχείρημα.

o   Η κυριολεκτική αναλογία, προκειμένου να μην είναι αυθαίρετη, πρέπει να καταδεικνύει τις ομοιότητες ανάμεσα στα συγκρινόμενα αντικείμενα με στοιχεία επαρκή και εύστοχα επιλεγμένα, ώστε να είναι σχετικά με το θέμα.

 

Ø  Για τους επαγωγικούς συλλογισμούς μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, ενώ η ατελής σε πιθανολογικό.

 

 

Σημασία και αξιολόγηση των τεκμηρίων

 

Ο έγκυρος και τεκμηριωμένος λόγος βασίζεται σε:

α) ορθά και ισχυρά επιχειρήματα

β) εξακριβωμένα και επεξεργασμένα στοιχεία